Ożóg Stanisław - WOP

poległ w walkach z UPA

Ożóg Stanisław urodził się w roku 1923 w Nienadówce Środkowej jako syn Andrzeja (1883-1957) i Katarzyny (1885-1935), byli rodziną wielodzietną. Stanisław miał kilku braci, dwóch z pierwszego małżeństwa ojca, - Wojciecha (1907-1944) i Jana (1910-1980), oraz Józefa (1920–1996), Tadeusza, Władysława i Stefana (1928-2019). Opowiadali oni w rodzinie o swoich tragicznie zmarłych braciach, piszę braciach, bo najstarszy z nich, Wojciech, lat 37 zginął w obozie pracy Pustków i jest również upamiętniony wśród ofiar na kościelnej tablicy.

Wracając do Stanisława, w rodzinie nie zachowały się żadne jego zdjęcia ani dokumenty. Jedyna pamiątka po nim, to elegancka skórzana teczka o wymiarach 16,5 x 23,5 cm., z miejscem na imię nazwisko właściciela z jego własnoręcznym podpisem.

Ze wspomnień braci, jak i moich ustaleń wynika, że, Stanisław służył w wojsku w 8 Rzeszowskim Oddziale WOP, 34 Komenda Odcinka Lubaczów – samodzielny pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza. Dzień, w którym zginął, miał być ostatnim dniem Stanisława Ożoga w wojsku. Był On kierowcą samochodu ciężarowego, przewożącego żołnierzy na akcje bojowe, tym razem wracali do cywila. Jak wspominali jego bracia Jan i Władysław, wyjechali z Lubaczowa w kierunku Rzeszowa, ubrani byli jeszcze w mundury, jednak byli już bez broni, mieli zdać samochody. Nikt nie przypuszczał, że za Lubaczowem czekała na nich z zasadzką banda UPA. W poprzek drogi leżało przewrócone drzewo, samochód musiał się zatrzymać. Wtedy bandyci otworzyli ogień i zaczęli strzelać do nieuzbrojonych żołnierzy. Jedni zginęli od kul karabinowych, inni, którzy nie zginęli w wyniku ostrzału, zostali powieszeni na okolicznych drzewach. Rodzina wspomina o pomniku ustawionym tam na pamiątkę tego mordu, w ostatniej wsi przed Lubaczowem jadąc od strony Rzeszowa.

Ewidencja Miejsc Pamięci Narodowej

Ożóg Stanisław s. Andrzeja

Miejsce spoczynku: Lubaczów - dwie kwatery żołnierzy WP z lat 1945 - 47

Data i miejsce urodzenia: 1920

Data i miejsce śmierci: 14.03.1946

Przynależność do jednostki wojskowej: 8 Oddz. WOP

Stopień wojskowy: szer.

Zbrodnie nacjonalistów ukraińskich na terenie pow. lubaczowskiego 1943 - 1947 (..) W tym okresie, w walkach z oddziałami UPA zginęli również, co upamiętnia obelisk znajdujący się na terenie cmentarza w Lubaczowie: szer. WP Jan Bazik, st. szer. WP Stanisław Bieniek, kpr. WP Antoni Chodorowski, kpr. WP Franciszek Chubarowski, kpr. Franciszek Choźwa, szer. WP Stanisław Chrzan, kpr. WP Mieczysław Dłutowski, kpr. WP Tadeusz Dłużaj, kpr. WP. Stefan Goszczko, szer. WP Kazimierz Król, szer. WP Stanisław Kardaś, kpr. WP Władysław Kwiatosz, szer. WP Stanisław Mazaj, kpr. WP Józef Michałkiewicz, szer. WP Czesław Machulak, kpr. WP Czesław Matuszak, kpr. WP Władysław Okoń, szer. WP Mieczysław Orłowski, szer. WP Stanisław Ożóg, kpr. WP Henryk Paraszkiewicz, szer. WP Stanisław Plachoć, szer. WP. Stanisław Polak, szer. WP. Franciszek Rudnik, kpr. WP Jan Sabuda, kpr. WP. Eugeniusz Schab, kpr. WP Feliks Szabała, plut. WP Michał szczerba, szer. WP Stefan Strojczak, plut. WP Paweł Tokarczyk, szer. WP Jan Truchan, szer. WP. Franciszek Wawrzyniak, kpr. WP Henryk Woźnica. (..)

Lubaczów - cmentarze (..) Na cmentarzu znajdują się wydzielone i zadbane dwie kwatery żołnierzy Wojska Polskiego, którzy zginęli w latach 1945-47, walcząc w obronie miasta i ludności powiatu "z bandami UPA", jak głosi napis na tablicy. Spoczywa tu 180 żołnierzy. Tylko niektóre osoby zostały zidentyfikowane, a ich nazwiska umieszczono na tablicy obelisku usytuowanego w jednej z owych kwater. (..)

Lubaczów – dwie kwatery żołnierzy WP z lat 1945 – 47 (..) Wspomniany pomnik, znajdujący się obok kwatery 2, stanowi wspólny dla obu akcent centralny. Jest to betonowy, pokryty tynkiem, postument ustawiony na wysokim cokole. Na licowej ścianie umocowany jest żołnierski orzeł na tarczy, poniżej duża, granitowa tablica o treści:

POLEGLI ZA OJCZYZNĘ W LATACH 1945 – 1947
WALCZĄC Z BANDAMI UPA NA TERENIE POWIATU LUBACZOWSKIEGO
A CIAŁA ICH ZOSTAŁY ZŁOŻONE NA KWATERZE NR 1 I NR 2 TUTEJSZEGO CMENTARZA.

Poniżej nazwiska i stopnie wojskowe 32 pochowanych. Inskrypcja kończy się zwrotem:

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI
LUBACZÓW 1972
LUBACZOWSKI OBYWATELSKI KOMITET O.P.W.M.

Ogólnie spośród pochowanych żołnierzy zidentyfikowano nazwiska 88 żołnierzy. Mogiły żołnierskie zostały wyremontowane. Prace, przeprowadzane staraniem Urzędu Miasta, finansowane były z budżetu wojewody, ROPWiM oraz miasta. (..)

^{przyg: Agata Rogala

Bogusław Stępień}

Nowe ustalenia

Kilka nowych ustaleń w sprawie tragicznych wydarzeń z interesującego nas okresu, marca 1946 roku, zmusiło mnie do ponownego przyjrzenia się tematowi. Relacja rodzinna zamieszczona powyżej, nie wskazała dokładnego miejsca opisywanej zasadzki UPA na poruszających się szosą żołnierzy WOP. Uwaga, że miała to być ostatnia wioska przed Lubaczowem na trasie z Rzeszowa, gdzie miano postawić pomnik poległym, również powodowała małe zamieszanie. Poniżej zamieszczam aktualną mapkę z tych terenów.

Na mapce zaznaczyłem strzałkami miasto Lubaczów, z którego oddział wopistów miał wyruszyć "do cywila" szosą na Rzeszów, na trasie zaznaczone są też miejscowości Wólka Zapałowska i leżące nie co na uboczu Stare Sioło. Ci, którzy znają tamtejsze realia, zwrócili mi uwagę, że jest mało prawdopodobne, wręcz niemożliwe, by w roku 1946 jakikolwiek oddział żołnierzy mógł być wysłany w teren tak niebezpieczny bez broni. Jeżeli "cywile" broń już zdali, to musieli być transportowani przez uzbrojony oddział L.W.P.

4 marca:

W mieście Lubaczów woj. rzeszowskie sotnia "Bałaja" opanowała szpital. Rozbrojono milicjantów pełniących wartę, zastrzelono Mieczysława Wiśniewskiego, zrabowano koce, leki i narzędzia chirurgiczne oraz uprowadzono dr. Zygmunta Leszczyńskiego, którego, po udzieleniu przez niego pomocy rannemu upowcowi, zwolniono. W walce poległ Józef Petryszyn, ur. 10.10.1927, milicjant.

5 marca:

We wsi Oleszyce Stare pow. Lubaczów upowcy spalili 27 domów, 7 stodół i 5 stajni oraz żywcem spalili 5 Polaków, w tym 3 kobiety.

14 marca:

We wsi Wólka Zapałowska pow. Jarosław w zasadzce UPA poległo 17 żołnierzy WP.

We wsi Stare Sioło pow. Lubaczów w zasadzce UPA zginęło 16 żołnierzy WP.
We wsi Stare Sioło 14 marca 1946 r. na drodze z Lubaczowa do Jarosławia zabili w zasadzce żołnierzy z komendy WOP w Lubaczowie : kpr. Ryszarda Abramowicza s. Józefa lat 21, szer. Tadeusza Bałoniaka s. Józefa lat 22, szer. Tadeusza Baniaka s. Stanisława lat 23, por. Jana Bartoszewskiego s. Stanisława lat 26, kpr. Tadeusza Dłużeja s. Józefa lat 22, szer. Edmunda Jankowskiego s. Władysława lat 22, ppor. Franciszka Kędziora s. Jana lat 34, szer. Jana Kuchtę s. Andrzeja lat 22, szer. Mariana Kuciapę s. Franciszka lat 22, kpr. Kazimierza Michniewskiego, kpr. Józefa Minkiewicza s. Piotra lat 22, szer. Stanisława Ożoga s. Andrzeja lat 26, szer. Jana Półtoraka s. Wincentego lat 23, kpr. Aleksandra Prokosa lat 24, szer. Bronisława Soteckiego s. Józefa lat 23, kpr. Stanisława Szlęka s Ignacego lat 21, szer. Jana Truchana s. Michała lat 24, mjr. Jakuba Tumanowa s. Aleksandra, kpr. Franciszka Wawrzyniaka s. Jana lat 23, kpr. Henryka Woźniaka s. Stanisława lat 22. Oraz: w Starym Siole w drugiej połowie marca 1946 r. na drodze z Lubaczowa do Jarosławia zabili w zasadzce 15 nieznanych żołnierzy WP, w tym kilku oficerów. (IPN Opole, 21 grudnia 2018, sygn. akt S 37.2013.Zi; Postanowienie o umorzeniu śledztwa.).

^{żródło: Kresowy Serwis Informacyjny - Kalendarium ludobójstwa - Marzec 1946}

Fragment wykonanego przez referenta OUN „Borysa” spisu 22 Ukraińców zamordowanych przez członków MO i żołnierzy WP w Starym Siole
Spis [ofiar] terroru od 1 lipca 1944 roku do 31 marca 1946 roku
Stare Sioło: ofiary w ludziach i następstwa polskiego terroru bolszewickiego

Mykyta Wasyl – Ukrainiec, lat 35, aresztowany przez MO, mocno pobity i przetrzymywany 2 dni, z połamanymi rękoma, dnia 1 I 1945 roku zabity strzałem w głowę;
Zwir Jurij – Lichacze, Ukrainiec, lat 20, zabity przez MO ze Starego Sioła 2 II 1945 roku na Lichaczach;
Łychacz Stepan – Tereszki, aresztowany przez MO ze Starego Sioła, mocno pobity i zastrzelony w połowie lutego w Starym Siole;
Orenczak Iwan – Ukrainiec, lat 17, zabity przez MO ze Starego Sioła 27 III 1945 roku;

   Sosnowa Kateryna – lat 65, Dubyk Wasyl – lat 40, Czelij Wasyl – lat 42, Czelij Kateryna – lat 35, Kozak Iwan – lat 32, Kozak Julija – lat 2, Barysko Wasyl – lat 35, Łychacz Jurij – lat 38, Łychacz Jarosław – lat 7, Rapita Iwan – lat 35, Łozyk Stepan – lat 32, Tuczak Wasyl – lat 48, Mech Teodor – lat 65, Proć Kateryna – lat 70, Petraszko Teodor – lat 60, Łychacz Matwij – lat 55,

   Łychacz Marija – Lichacze, Ukrainka, lat 25, zabita przez WP w czerwcu 1946 roku;
   Maczuha Marija– Lichacze, Ukrainka, lat 24, zabita przez WP w czerwcu 1946 roku; […]
Oryginał, rękopis. AIPN Rz 072/1, t. 23, Stare Seło. Spys teroru wid 1 VII 1944 – 31 III 1947 r., k. 372. ^{żródło: APOKRYF
RUSKI - Mordy na ludności ukraińskiej 1944-1947}

Raporty wojskowe podają dwa miejsca potyczek w dniu 14 marca, jednym z nich Wólka Zapałowska, gdzie miało polec 17 żołnierzy WP. Drugim zaś to Stare Sioło, tam z kolei podano 16 zabitych wraz z imienną listą, na której znajdujemy nazwisko szer. Stanisława Ożoga. Te podane liczby ofiar nie zgadzają się jednak z samą podaną listą, bo na niej figuruje dwudziestu zabitych żołnierzy. Z całą pewnością zasadzka była jedna i miała miejsce pomiędzy Starym Siołem, a Wólką Zapałowską w pobliżu przysiółka Bachory. Poniżej widok na pomnik z drogi DW865 i dwa zdjęcia przedstawiające to miejsce. Pomnik w stylu socrealistycznym, wysoki obelisk w biało czerwonych barwach, w dolnej części zamocowana srebrna tablica, na niej widniał pewno jakiś napis, który został przysłonięty we wrześniu 2002 roku, nową, czarną tablicą, już z bardziej słuszną treścią. Na starej musiało pisać coś w rodzaju: "żołnierze Ludowego Wojska Polskiego", bądź "z ginęli w walce o utrwalanie władzy ludowej". W roku 2002 prawdopodobnie został też przy pomniku z prawej strony, ustawiony drewniany krzyż katolicki. Nowa napis na tablicy głosi:

CHWAŁA
BOHATEROM
WOJSKA POLSKIEGO
I LUDNOŚCI CYWILNEJ
POLEGŁYM W CZASIE
II WOJNY ŚWIATOWEJ
W WALCE
O WOLNĄ OJCZYZNĘ
ORAZ OFIAROM
POMORDOWANYM PRZEZ U.P.A.
W LATACH
1944-1947
SPOŁECZEŃSTWO
MIASTA I GMINY OLESZYCE
^{WRZESIEŃ 2002}

Google Street View - wrz 2018

Ciekawym wydaje mi się raport upowskiego dowódcy, którego fragmenty pochodzą z książki pt. Bastion i Baturyn. Raport pokazuje, że żołnierze polscy nie mieli większych szans w starciu z sześciokrotnie liczniejszymi, uzbrojonymi po zęby, siłami ukraińskimi. Szesnastu z nich, w tym szer. Stanisław Ożóg, pozostało na placu boju, reszta zdążyła się wycofać, pozostawiając w samochodach sporo amunicji, mundurów i dokumenty.

Dnia 14. III. 46 r. o godz. 15.20 pododdział 534 przygotował zasadzkę na WOP przy drodze z Oleszyc do Jarosławia.

Siły własne: pododdział 534 (pluton UPA ok. 30 żołnierzy)
Siły wroga: 87 żołnierzy.

Położenie sił własnych: jedna część pododdziału zajęła stanowisko na południowy zachód od szosy, w odległości 50 m od niej, druga część na północny-zachód, 10 m od szosy.

Położenie sił wroga: 50 żołnierzy w odległości 1,5 km na południowy zachód od miejsca zasadzki, dwa samochody z 10 żołnierzami WOP, którzy nadjechali na miejsce zasadzki od strony Oleszyc.

O godz. 15 zauważono dwa ciężarowe auta jadące od strony Oleszyc. Auta puszczono pomiędzy drużyny (UPA). Północno-zachodnia część pododdziału otworzyła ogień, w wyniku czego uszkodzone auta zatrzymały się. Załogi aut ostrzeliwując się zaczęły się wycofywać na południe w kierunku lasu. Południowo-zachodnia część pododdziału, która do tej pory nie strzelała, również otworzyła ogień. Wówczas zginęło czterech wrogów, (...) po wezwaniu do poddania się Polacy i Bolszewicy zalegli w krzakach i chcieli się bronić. Komendant „„Tucza” na czele swojego pododdziału szybkim uderzeniem (...) likwidując gniazdo karabinu maszynowego wroga, strzelając z trzech stron (...).

(...) 500 szt. nabojów do karabinu, 200 szt. nabojów do pepeszy, 17 mundurów (...) torby z dokumentami.

Wieś Stare Sioło wspomniana powyżej, to wieś leżąca w gminie Oleszyce. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku, zamieszkuje w niej 613 mieszkańców, liczbę tę podaję dla porównania z Nienadówką, w której w tym samym czasie mieszkało 2825 osób. W centrum wsi, przed budynkiem OSP i świetlicy wiejskiej, jej mieszkańcy w roku 1988 ustawili kilkumetrowy krzyż, obelisk i tablicę pamiątkową. Na tablicy upamiętniono z nazwiska i imienia wszystkich poległych i pomordowanych ze

wsi i jej okolic, tj. przysiółków. Tych ofiar na niej jest 90, liczba ta jak i kilka przytoczonych raportów powyżej, pokazuje nam jak straszne to były czasy i ile złego między sąsiadami się tam wówczas wydarzyło. Npisałem "między sąsiadami", bo warto zaznaczyć, że do roku 1946, kiedy te wydarzenia miały miejsce, tereny te były zamieszkałe tak przez ludność polską jak i ukraińską, mniej więcej po połowie.

W CHOŁDZIE
POLEGŁYM I POMORDOWANYM
W LATACH 1941-45
MIESZKAŃCY WSI
STARE SIOŁO
^{KWIECIEŃ 1988}

Google Map - 2023

Dziękuję za przetłumaczenie raportu ukraińskiego, Mariuszowi Moszkowiczowi. Dziękuję również za wykonanie dla mnie zdjęć obu pomników, Piotrkowi Czajkowskiemu, mieszkańcowi tamtych okolic.

Bogusław Stępień

Comments: 0

Foto zmiany

Losowy album

Zostań współautorem !

Napisz do nas

Ożóg Stanisław - WOP

Ożóg Stanisław s. Andrzeja

POLEGLI ZA OJCZYZNĘ W LATACH 1945 – 1947
WALCZĄC Z BANDAMI UPA NA TERENIE POWIATU LUBACZOWSKIEGO
A CIAŁA ICH ZOSTAŁY ZŁOŻONE NA KWATERZE NR 1 I NR 2 TUTEJSZEGO CMENTARZA.

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI
LUBACZÓW 1972
LUBACZOWSKI OBYWATELSKI KOMITET O.P.W.M.

Foto zmiany

Losowy album

Zostań współautorem !

Napisz do nas

Ożóg Stanisław - WOP

Ożóg Stanisław s. Andrzeja

POLEGLI ZA OJCZYZNĘ W LATACH 1945 – 1947 WALCZĄC Z BANDAMI UPA NA TERENIE POWIATU LUBACZOWSKIEGO A CIAŁA ICH ZOSTAŁY ZŁOŻONE NA KWATERZE NR 1 I NR 2 TUTEJSZEGO CMENTARZA.

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI LUBACZÓW 1972 LUBACZOWSKI OBYWATELSKI KOMITET O.P.W.M.

POLEGLI ZA OJCZYZNĘ W LATACH 1945 – 1947
WALCZĄC Z BANDAMI UPA NA TERENIE POWIATU LUBACZOWSKIEGO
A CIAŁA ICH ZOSTAŁY ZŁOŻONE NA KWATERZE NR 1 I NR 2 TUTEJSZEGO CMENTARZA.

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI
LUBACZÓW 1972
LUBACZOWSKI OBYWATELSKI KOMITET O.P.W.M.