Społeczność żydowska w czasie II wojny światowej
Utworzenie getta: 27 kwietnia 1942 roku.
Liczba żydowskich mieszkańców po wrześniu 1939r. : 1700 osób (marzec 1940 roku); 3000 osób (wrzesień 1941 roku); 3000 osób (maj 1942 roku).
Przesiedlenia do Sokołowa Małopolskiego: Łódź (grudzień 1939 rok, 200–285 osób); Staniszewskie, Zielonka, Wola Raniżowska, Mazury, Górno (wrzesień 1941 roku);
Kolbuszowa (wrzesień 1941 roku).
Żydzi pozostający w mieście pracowali dla firmy budowlanej, następnie zajmowali się także porządkowaniem ulic i odgarnianiem śniegu.
W lutym 1941 roku utworzono tu oddział Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Według jej raportu w czerwcu tego roku około 400 Żydów z Sokołowa Małopolskiego pracowało w obozach
pracy przymusowej zlokalizowanych w całym powiecie, głównie w Górnie.
We wrześniu 1941 roku wszyscy Żydzi zamieszkujący okoliczne miejscowości – Staniszewskie, Zielonka, Wola Raniżowska, Mazury i Górno – zostali wysiedleni do Sokołowa
Małopolskiego oraz Głogowa Małopolskiego. Przesiedleńcy rozpoczęli pracę w obozie Górnie. We wrześniu 1941 roku wydano rozkaz przesiedlenia 25 rodzin z Kolbuszowej do Sokołowa
Małopolskiego i Głogowa Małopolskiego. W miasteczku przebywało wtedy około 3000 Żydów.
20 grudnia 1941 roku namiestnik powiatu wydał rozkaz co do wprowadzenia w mieście kwarantanny, rzekomo z powodu epidemii. Jedno ze źródeł podaje informację, że do wybuchu
epidemii nie doszło, a śmiertelność żydowskich mieszkańców utrzymywała się na średnim poziomie. W związku z rozkazem Żydzi zostali całkowicie odcięci od świata zewnętrznego.
Karą za przekroczenie zakazu była grzywna w wysokości 1000 złotych lub więzienie. Nie wiadomo kiedy kwarantanna została zniesiona.
Na początku 1942 roku Judenrat próbował otworzyć warsztaty szkoleniowe z szycia, stolarstwa i rolnictwa. Działanie takie miało pomóc w utworzeniu nowych miejsc pracy oraz
ochronić przed wywózką do obozów pracy przymusowej. Uczestnictwo w szkoleniach nie chroniło jednak przed prześladowaniami i śmiercią
Rozpoczęcie likwidacji getta: 27 czerwca 1942 roku.
Zakończenie likwidacji getta: 27 czerwca 1942 roku.
Kierunek deportacji: Głogów Małopolski ( 27 czerwca 1942 roku, 200 osób); Rzeszów (27 czerwca 1942 roku)
masowe egzekucje: 24/25 czerwca 1942 roku, 28 osób, getto; połowa 1942 roku, 40 osób, las w pobliżu Pogwizdowa Nowego; lato 1943 roku, 7 osób, dziedziniec szkoły podstawowej.
Wkrótce po wkroczeniu wojsk niemieckich do Sokołowa Małopolskiego w mieście utworzono Judenrat, który został zobowiązany do dostarczenia przymusowej siły roboczej.
W grudniu 1939 roku przybyło tu od 200 do 285 Żydów pochodzących z Łodzi, a deportowanych z Rzeszowa. Żydzi z Sokołowa utworzyli Komitet Pomocy Deportowanym, aby pomóc
nowoprzybyłym.
W marcu 1940 roku w mieście przebywało około 1700 Żydów.
Przebieg akcji „Reinhardt”
27 kwietnia 1942 roku w Sokołowie Małopolskim hitlerowcy utworzyli getto. Mieściło się ono w obszarze pomiędzy ulicami: Kupieckiej i Kochanowskiego, a także częściowo
Piłsudskiego. Polacy, którzy tam wcześniej mieszkali zmuszeni zostali do opuszczenia swoich domów. W maju 1942 roku w getcie mieszkało około 3000 Żydów. Niektórzy z nich
pracowali dla Luftwaffe w obozie pracy w Górnie. Od 100 do 120 osób zajmowało się pracami porządkowymi w mieście.
W tym też czasie do Sokołowa Małopolskiego przyjechało Gestapo z Rzeszowa i zamordowało kilku Żydów podejrzanych o poglądy komunistyczne. W nocy z 24 na 25 czerwca 1942 roku w
getcie doszło do egzekucji 28 osób.
Do likwidacji getta doszło 27 czerwca 1942 roku. Przeprowadzono wtedy selekcję, w wyniku której około 200 osób wysiedlono do Głogowa Małopolskiego, a rzemieślników wysłano do
Rzeszowa. Oficerzy niemieckiej policji zastrzelili około 35 mieszkańców getta, głównie osoby starsze i chore. Pozostałych Żydów przeniesiono do Rzeszowa. Około 40 ukrywających
się mieszkańców getta schwytano i zamordowano w czterech egzekucjach w lesie zlokalizowanym w pobliżu wsi Pogwizdów Nowy. Żydzi z Sokołowa Małopolskiego zostali zakwaterowani
w barakach poza gettem rzeszowskim. Niektórzy z nich wrócili do Sokołowa, aby sortować pożydowskie mienie. Najprawdopodobniej wszyscy z nich zostali wysłani do obozu zagłady w
Bełżcu w lipcu 1942 roku.
Latem 1943 roku żołnierze Wehrmachtu zastrzelili trzech Żydów wraz z czterema Polakami oskarżonymi o udzielanie im schronienia. Egzekucja odbyła się na dziedzińcu szkoły
podstawowej w Sokołowie Małopolskim.
Po wojnie w miasteczku zastrzelono także Żyda, który został oskarżony o bycie członkiem żydowskiej policji.
Pamięć
Ogrodzenie wokół cmentarza żydowskiego, źródło zdjęcia, licencja
Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0
Literatura
Amtliches Gemeinde und Dorfverzeichnis fur das Generalgouvernement auf Grund der Summarischen Bevolkerungsbestandsaufnahme am 1. Marz 1943, Herausgegeben vom
Statistischen Amt des Generalgouvernements, Burgverlag Krakau G.m.b.H., 1943, 31- 32.
https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/s/159-sokolow-malopolski/116-miejsca-martyrologii/50895-getto-w-sokolowie-malopolskim
Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933-1945, gen. editor Geoffrey P. Megargee, vol. II, part A, p. 577-8.
The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos During the Holocaust, 1933-1945, vol. II, N- Z, Editor in Chief Guy Miron, p. 736.
*Autorzy treści zamieszczonych na stronie dołożyli wszelkich starań, aby dotrzeć do aktualnego stanu badań nad przebiegiem akcji „Reinhardt” w danej miejscowości oraz
informacji o inicjatywach upamiętniających lokalną społeczność żydowską. Prosimy o kontakt wszystkie osoby, które mogą przyczynić się do aktualizacji tych treści.
Kontakt: edukacja@tnn.lublin.pl
materiał pochodzi ze strony: https://teatrnn.pl/
|
